زندگینامه خیام نیشابوری، خالق دوبیتی‌های جهانی
شاید در بسیاری از حوزه‌های علم و تکنولوژی از کشور‌های غربی عقب باشیم، ولی قطعا یکی از افتخارات ما، بزرگان ادب و شاعرانی هستند که شهرت‌شان زبانزد خاص و عام است. از آنجایی که ادبیات فارسی در سراسر جهان نظیر ندارد، بسیاری از شعرای اروپایی و غربی، حتی به گردِ پایِ صاحب نظران شعر و ادب فارسی هم نمی‌رسند.
تولد عمر خیام نیشابوری مربوط به اوایل قرن پنجم می‌شود. خیام که به او لقب “حجت الحق” داده بودند، از برجستگان عرصه شعر و ادبیات، نجوم و ریاضیات بوده است. اگرچه خیام جایگاه علمی بسیار بالایی داشته، اما او شهرت جهانی‌اش را مدیون شعرهایش است. خیام به دو زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود.
رباعیات خیام توسط شاعر انگلیسی زبان، ادوارد فیتزجرالد، به زبان انگلیسی ترجمه شد و آن نقطه عطفی در شهرت جهانی خیام بود.
جالب است بدانید که خیام علاوه بر ریاضی، ستاره شناسی و ادبیات، در علم طب نیز مهارت داشته است. دوره زندگی خیام همزمان با حکومت سلجوقیان بود. تاریخ نویسان می‌گویند پسر سلطان ملک شاه سلجوقی، سلطان سنجر، در کودکی دچار بیماری آبله می‌شود و خیام او را درمان می‌کند.
سلطان جلال الدین ملک شاه سلجوقی و وزیرش به خیام پیشنهاد می‌دهند سرپرستی رصد خانه اصفهان را بپذیرد. خیام به دنبال دعوت آنان، به اصفهان نقل مکان می‌کند و 18 سال از عمر خود را در آنجا می‌گذارند.
یکی از مهمترین دستاورد‌های خیام در آن مدت، تنظیم تقویم جلالی (گاه‌شماری جلالی) است. پس از آن، به دنبال مرگ سلطان ملک شاه و کشته شدن وزیرش، او اصفهان را به مقصد زادگاهش، خراسان، ترک می‌کند. طبق گفته محققان، عمر خیام نیشابوری در طول عمر خود هیچگاه ازدواج نکرد.
در تاریخ درگذشت خیام، اختلاف نظراتی وجود دارد ولی معتبرترین تاریخ، 28 اردیبهشت سال 517 است. در تقویم نیز روز 28 اردیبهشت را روز گرامیداشت خیام نامگذاری کرده‌اند.
آرامگاه خیام، از قرن 6 تا قرن 14
اینکه می‌گویند “تا سه نشه، بازی نشه” دقیقا حکایت آرامگاه خیام است! آرامگاه کنونی خیام که در باغی در حومه شهر نیشابور واقع شده، سومین آرامگاه اوست که توسط فردی به نام هوشنگ سیحون طرح ریزی و بنا شد.
اولین آرامگاه خیام نیشابوری، که در واقع بی‌شباهت به مخروبه نبوده است، درون اتاقکی در همان باغ قرار داشت. البته شاید نتوان اسم آرامگاه را روی آن گذاشت، چراکه اوضاع مقبره خیام آنقدر نا به سامان بود که توریست‌های خارجی، بعد از بازدید از آنجا، خودشان درخواست بازسازی آنجا را می‌دادند اما دولت ایران با خواسته آنان مخالفت می‌کرد.
پس از چند سال، هنگام ساخت آرامگاه فردوسی، نماینده استان سمنان در مجلس شورای ملی پیشنهاد بازسازی آرامگاه خیام را می‌دهد که البته این درخواست باز هم با مخالفت رو به رو می‌شود. تا اینکه در سال 1313 همزمان با جشن هزاره فردوسی، آرامگاه عمر خیام نیشابوری توسط انجمن آثار ملی بازسازی شد.
چندین سال بعد، در سال 1338، هوشنگ سیحون که ناظر ساخت و سازهای انجمن آثار ملی بود آرامگاه کنونی خیام را طرحریزی کرد و به مرحله اجرا درآورد. ساخت این بنا، در تاریخ 6 شهریور سال 41 تمام شد.
سومین آرامگاه خیام در فروردین ماه سال 1342 به دست فرح، همسر محمدرضا پهلوی، افتتاح شد. آرامگاه قبلی خیام نیز به شهر نیشابور منتقل شد و در میدان خیام جای گرفت.
معماری منحصر به فرد آرامگاه خیام
بنای آرامگاه عمر خیام نیشابوری 22 متر ارتفاع دارد که هسته آن از فلز و پیکره‌اش از بتون ساخته شده است. طراحی منحصر به فرد آرامگاه خیام نیشابوری شخصیت برجسته او را در سه حوزه ریاضی، ادبیات و نجوم نشان می‌دهد.
این بنا از 10 پایه تشکیل شده و پوشیده از اشکال مختلف هندسی است. بدنه آرامگاه که از لوزی‌های کوچک و بزرگ تشکیل شده، با رباعیات خیام و کاشی‌های معرق کاری شده مزین شده است. سقف آرامگاه نیز از ستاره‌های تو در تو طراحی شده و می‌توان از میان آنان آسمان را مشاهده کرد. این ستاره‌ها جایگاه علمی خیام را در علم ستاره شناسی نشان می دهند.
اما اولین چیزی که در آرامگاه خیام به چشم می‌آید، رباعیات خطاطی شده روی نمای بیرونی پیکره این بناست. این اشعار جایگاه ادبی خیام را که نه تنها در ادب فارسی، بلکه در ادبیات جهان شهرت دارد، نشان می‌دهند. سروده‌های خیام توسط فردی به نام مرتضی عبدالرسولی با خط تعلیق خطاطی شده است. در نمای درونی آرامگاه نقش برگ و گل و پیچک با پس زمینه فیروزه‌ای رنگ را می توان مشاهده کرد که یادآور شخصیت ادبی خیام است.
بعضی از مورخان می‌گویند شغل پدر خیام، خیمه‌دوزی بوده است. به همین دلیل دورتادور آرامگاه خیام هفت خیمه سنگی قرار دارد که در زیر هر کدام حوض کوچکی با کاشی‌های فیروزه‌ای ساخته شده است.
دیدنی های نیشابور به آرامگاه خیام خلاصه نمی شود
آرامگاه عمر خیام نیشابوری در باغی بزرگ و دل انگیز در جنوب شرقی شهر نیشابور قرار دارد. این باغ سرسبز حومه نیشابور که نام مخصوصی ندارد، مساحتی نزدیک به 20 هزار متر مربع دارد. اما به غیر از آرامگاه خیام جاذبههای گردشگری دیگری نیز در آنجا به چشم می‌خورد.
یکی دیگر از جاذبههای این باغ، آرامگاه و مسجد محمد محروق، نوه امام زین العابدین (ع)، است. امامزاده محروق یکی از بناهای زیارتی مربوط به دوره صفویه است که به عنوان قدمگاه امام رضا (ع) نیز شناخته می‌شود.
جالب است بدانید آرامگاه محمد غفاری (معروف به کمال الملک) نیز در همین باغ جای دارد. کمال الملک یکی از برترین شخصیت‌های هنری است که او را به عنوان پدر نقاشی ایران می‌شناسند. از آنجایی که کمال الملک اهل کاشان بود، وصیت کرده بود که در روستای حسین آباد دفن شود. اما این امر محقق نشد و او در نیشابور، کنار مقبره عطار نیشابوری به خاک سپرده شد.
عطار نیشابوری یکی دیگر از شاعران و عارفان معروف ایرانی است که آرامگاه او در همین باغ قرار دارد. عطار در حمله مغول‌ها کشته شد و برخی از آثارش نیز از بین رفت. دوره زندگی او مربوط به آخر قرن 6 و اوایل قرن 7 است.
این باغ معروف، علاوه بر آرامگاه خیام و دیگر شخصیت‌های برجسته ایرانی، جاذبههای دیگری از قبیل موزه، کتابخانه، مهمان خانه، رستوران سنتی، بازارچه صنایع دستی و عکاسی با لباس‌های محلی دارد. این طیف وسیع جاذبههای گردشگری می‌تواند سلیقه اکثر گردشگران را پوشش دهد.
موزه تخصصی خیام که همزمان با برگزاری کنگره جهانی خیام در سال 1379 افتتاح شد از چهار بخش متفاوت تشکیل شده است. در بخش اول ابزارهای ستاره شناسی و انواع قطب نما، بخش دوم و سوم ظروف فلزی و سفالی قرن سوم تا هفتم و در بخش چهارم نسخه‌های خطی نجوم قرار دارد.
و اما جذاب‌ترین بخش سفر چند ساعته من به نیشابور، عکاسی با لباس های خوش رنگ و لعاب محلی بود. از آنجایی که من علاقه چندانی به بناهای تاریخی و سبک معماری آنها ندارم، لباس‌های زرق و برق دار سنتی مهمترین چیزی است که از سفرم به نیشابور در ذهنم مانده است.
در اطراف باغ، چندین عکاسی وجود دارد که لباس‌های محلی را در اختیارتان قرار می‌دهند و از شما عکاسی می‌کنند. البته در نظر بگیرید که اجازه ندارید با دوربین و یا موبایل شخصی خود عکس بگیرید و فقط می‌توانید از عکاس‌های مخصوص آتلیه استفاده کنید. برای چاپ عکس نیز چندان معطل نخواهید شد. آتلیه‌ها بعد از چند دقیقه عکس‌ها را چاپ کرده و روی شاسی به شما تحویل می‌دهند.
ساعات کاری آرامگاه خیام
در روزهای عادی سال ساعت کاری این مجموعه از 8 صبح تا 8 شب است. اما در روزهایی که وضعیت کرونایی نیشابور قرمز و یا نارنجی باشد، آرامگاه تعطیل است. بنابراین قبل از مراجعه به آرامگاه تماس بگیرید و از باز بودن آنجا مطمئن شوید.
زمان پیشنهادی ما برای بازدید از مجموعه گردشگری آرامگاه خیام 2 الی 3 ساعت است.
هزینه ورودی آرامگاه خیام
هزینه ورودی برای هر فرد مبلغ 4 هزار تومان است.
شماره تماس آرامگاه خیام
برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید با شماره 05142224515 تماس بگیرید.
آدرس آرامگاه خیام
آرامگاه خیام در نیشابور، شهرک خیام، بلوار شهدا، بلوار خیام و خیابان خیام یکم واقع شده است.
دسترسی به آرامگاه خیام
برای بازدید از آرامگاه خیام می توانید علاوه بر ماشین شخصی، از تاکسی و اتوبوس‌های درون شهری نیز استفاده کنید.
با استفاده از تاکسی
تاکسی‌های خطی و گذری متعددی در سطح شهر نیشابور قرار دارد که می‌توانید با استفاده از آنها خود را به آرامگاه برسانید.
با استفاده از اتوبوس های شهری
نزدیک‌ترین ایستگاه به آرامگاه خیام، ایستگاه اتوبوس خط 10 نیشابور است که در بلوار خیام قرار دارد و تنها چند متر با خیابان خیام یکم، که آرامگاه در آن واقع شده، فاصله دارد.
جاذبههای اطراف آرامگاه خیام
نیشابور از آن دسته شهرهایی است که جاذبههای گردشگری‌اش تمامی ندارد. اگر اهل گشت و گذار باشید می‌توانید جاذبههای زیارتی و سیاحتی متعددی را در این شهر پیدا کنید؛ از بناهای فرهنگی و تاریخی گرفته تا روستاها و طبیعت‌های منحصر به فرد. لیست زیر شامل برخی از مهمترین دیدنی های نیشابور است:
مسجد جامع نیشابور
بازار قدیمی نیشابور
قلعه لک لک آَشیان
دهکده چوبی نیشابور
کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
گنبدهای آجری شه میر
باغرود
دره هفت غار
روستای دیزباد
مروری بر برخی دوبیتی‌های به یاد ماندنی خیام
شاید شما هم مانند من اهل شعر و ادبیات نباشید، اما قطعا بعضی از دوبیتی‌های معروف خیام به گوش‌تان خورده است. مضمون اکثر اشعار خیام، بی‌وفایی دنیا و دل نبستن به این جهان است.
آن قصر که جمشید در او جام گرفت آهو بچه کرد و روبه آرام گرفت
بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر دیدی که چگونه گور بهرام گرفت
این دوبیتی معروف خیام که مربوط به بهرام، یکی از پادشاهان ساسانی است را همه شنیدهایم. بهرام که در مهارت و قدرت و زور بازو زبانزد مردم آن زمانه بود، علاقه شدیدی به شکار گورخر داشت. یکی از روزهایی که برای شکار به جنگل رفته بود، گرفتار باتلاقی شد و هیچ یک از قدرت و مهارتش به کار نیامد و شکوه و جلالش به پایان رسید.
برخیز و مخور غم جهان گذران بنشین و دمی به شادمانی گذران
در طبع جهان اگر وفایی بودی نوبت بتو خود نیامدی از دگران
احتمالا شما هم جوک های مربوط به بیت اول این رباعی را شنیده‌اید! اما واقعا اگر کمی دقیق به این ابیات توجه کنیم، می‌بینیم که مفهوم لذت بردن از زندگی و غصه چیزهای بیهوده را نخوردن، نصیحتی است که بسیاری از ما آن را از زبان پدربزرگ و مادربزرگ‌هایمان شنیدهایم.
سخن آخر
اگر تا به حال نیشابور نرفتید، آن را در لیست سفرهای خود قرار دهید. قدم زدن در باغ خوش آب و هوای اطراف نیشابور، بازدید از آرامگاه‌های شخصیت‌های بزرگ ایران، زیارت امامزاده محروق و در نهایت عکاسی با لباس‌های محلی لذت این سفر را برای شما دوچندان خواهد کرد.
